با گذشت هفتاد و پنج سال از پایان جنگ جهانی دوم، بالاخره دربار واتیکان به پژوهشگران جنایات آلمان هیتلری اجاز داد به اسناد مربوط به موضع واتیکان در جنگ جهانی و روابط پاپ اعظم با هیتلر و سرکردگان نازی که در سردابه قصر واتیکان از دید همگان پنهان بوده دسترسی یابند و به بررسی این پرسش بپردازند که پاپ اعظم آن دوران، به نام پیوس دوازدهم در برابر کشتار شش میلیون نفر یهودیان به دستور آلمان هیتلری چه نقشی داشته است.
احتمال زیاد می رود که پاپ اعظم در آن دوران همکاری تنگاتنگی با دولت آلمان نازی داشته و برای پایان بخشیدن به کشتار یهودیان، نه تنها کوچکترین تلاشی نکرده، بلکه احتمالا آن را تشویق کرده است.
در هفتاد و پنج سال اخیر، هیچیک از پاپ های بعدی اجازه نداد که آرشیو این اسناد در سردابه واتیکان، به روی پژوهشگران تاریخ گشوده شود زیرا آنان بیم داشتند که انتشار این اسناد موجب شرمساری واتیکان گردد که برای نجات یهودیان اقدامی به عمل نیاورده و ابتدایی ترین اصول اخلاقی را در این زمینه زیرپا گذاشته بود.
با آن که هیتلر مسیحی زاده بود، ولی یک فرد مومن به حساب نمی آمد و بعید می نماید که حاضر می شد به توصیه واتیکان عمل کند، ولی اگر پاپ اعظم به طور علنی و با صراحت، کشتار یهودیان را محکوم می دانست، این احتمال وجود داشت که شمار نامعلومی از این نگون بختان بی دفاع، از مرگ نجات یابند.
نهادهای پژوهشی در اروپا مدت چند دهه بر واتیکان فشار آوردند که این اسناد را در اختیار مردم قرار دهد، ولی همه پاپ های اعظم را آن مخالفت ورزیدند.
ولی رسما اعلام شد که از روز گذشته (دوشنبه) درهای آرشیو سردابه های واتیکان به روی تاریخ پژوهان باز شده تا مشخص گردد که سیاست دولت واتیکان در دوران جنگ جهانی دوم، نسبت به کشتار یهودیان، چگونه بوده است.
یکی از پرسش هایی که پژوهشگران به آن می پردازند این است که چرا پاپ اعظم در آن هنگام، نسبت به کشتار یهودیان توسط آلمان نازی سکوت کرد؟
پرسش مهم دیگر آن است که دربار واتیکان درباره ابعاد جنایات نازی ها در کشتار یهودیان چه می دانست و چه زمانی از هولوکاست آگاهی یافت؟
پاپ هایی که پس از پیوس دوازدهم به مقام رهبری کاتولیک های جهان رسیدند، ادعا کردند که گرچه آن پاپ بیانیه ای علیه کشتار یهودیان صادر نکرد و علنا جنایات هیتلر را محکوم ندانست، ولی در خفا و با کمک دیپلماسی ساکت، در این راه کوشش های بسیار به عمل آورد. اکنون می توان تعیین کرد که این ادعای رهبران بعدی کاتولیک های جهان تا چه به حقیقت نزدیک بوده است.
تاریخ شناسان می گویند که حتی اگر درباره واتیکان دخالت فعالی در کشتار یهودیان در جریان جنگ جهانی دوم نداشته، و یا حتی اگر در برابر این جنایات مهر سکوت بر لب زده، از بیم این احتمال بوده که بیم داشته هیتلر را خشمناک سازد و باعث شود که نیروهای نازی، واتیکان را نیز به اشغال درآورند و پاپ را از سمت خود براندازند.
واتیکان ناحیه کوچکی از رم پایتخت ایتالیا را تشکیل می دهد که به عنوان یک دولت مجزا عمل می کند و دولت ایتالیا به آن مصونیت کامل داده است.
